Bybit TR, Türkiye’de sektöre katkı sunmak için blok zinciri ve Web3’teki son trendleri ele aldığı seride bu hafta “Maksimal Çıkarılabilir Değer (MEV) Nedir?” konusuna yer veriyor.
MEV kavramı ilk ortaya çıktığında, en çok Ethereum ağıyla ilişkilendiriliyordu. O dönemde Ethereum, İş İspatı (Proof of Work – PoW) konsensüs mekanizmasını kullanıyordu. Dolayısıyla blok üreten taraf madencilerdi ve bu kişiler, blok oluştururken işlemleri dahil etme, hariç tutma veya sıralarını değiştirme yetkisine sahipti. Bu yetki, onlara ek kazanç sağlama fırsatı sunuyordu.
Bu durum, “Miner Extractable Value” (Madenci Tarafından Çekilebilir Değer) teriminin ortaya çıkmasına yol açtı. Ancak Eylül 2022’de Ethereum, The Merge olarak bilinen teknik yükseltmeyle PoW’dan Hisse İspatı (Proof of Stake – PoS) mekanizmasına geçti.
Artık Ethereum’da bloklar madenciler değil, doğrulayıcılar (validators) tarafından üretiliyor. PoS sistemleri de MEV’den muaf değil, çünkü hangi işlemlerin bloğa dahil edileceğine ve nasıl sıralanacağına karar veren taraf, tıpkı PoW döneminde olduğu gibi, ek kazanç elde edebilir. Bu nedenle kavram artık yalnızca madencileri kapsamadığından, “Maximal Extractable Value” (Maksimum Çıkarılabilir Değer) olarak anılıyor.
MEV nasıl çalışır?
MEV’in nasıl işlediğini anlamak için öncelikle blok üreticilerinin (madenciler veya doğrulayıcılar) rolünü bilmek gerekir. Blok üreticileri, blok zinciri ağlarının güvenliğini ve sürekliliğini sağlamakla sorumludur, işlemleri doğrular ve bloklar halinde zincire ekler.
Burada kritik nokta, hangi işlemlerin bloğa alınacağına ve hangi sırayla yerleştirileceğine blok üreticilerinin karar vermesidir. Çoğunlukla, en yüksek işlem ücretine sahip işlemler önce seçilir. Bu nedenle yoğun dönemlerde kullanıcılar, işlemlerinin öncelikli işlenmesi için daha yüksek gas ücreti öder. Daha düşük ücretli işlemler ise bloğa dahil olabilmek için daha uzun süre bekler.
Ancak işlemlerin mutlaka ücrete göre seçilmesini zorunlu kılan bir kural yoktur. Özellikle akıllı sözleşme destekli blok zincirlerinde, blok üreticileri işlemleri kârlarını maksimize edecek şekilde dahil edebilir, hariç tutabilir veya yeniden sıralayabilir. Bu durum, arbitraj fırsatları veya zincir üzerindeki likidasyon işlemlerinden ek kazanç sağlanmasını mümkün kılar. İşte MEV’in özü, bu şekilde ek gelir yaratmak için işlemleri seçme ve sıralama sürecidir.
MEV arayıcıları (Searcher)
MEV yalnızca blok üreticilerine kazanç sağlamaz. “Searcher” olarak bilinen başka katılımcılar da önemli miktarda MEV elde eder. Bu kişiler, ağdaki verileri tarayarak kârlı MEV fırsatlarını tespit eden özel algoritmalar ve botlar kullanır.
Searcher’lar genellikle kârlı MEV işlemlerinin kendi lehlerine gerçekleşmesi için blok üreticilerine çok yüksek gas ücretleri öder. Bazı durumlarda bu ücret, potansiyel kârlarının yüzde 99,99’una kadar çıkabilir. Örneğin merkeziyetsiz borsa (DEX) arbitrajında, searcher’ların elde ettikleri MEV kazancının yüzde 90’ından fazlasını gas ücretine ayırdıkları bilinir. Çünkü bu, rakiplerinden önce işlemi gerçekleştirebilmenin tek yoludur.
Yaygın MEV örnekleri
Arbitraj: Bir varlığın fiyatı farklı borsalarda aynı değilse arbitraj fırsatı doğar. Kripto piyasasında, aynı token iki DEX’te farklı fiyatlardan işlem görebilir. Bir arbitrajcı bunu fark ettiğinde fiyat farkından kâr elde etmek için alım-satım yapar. MEV burada devreye girer; bir searcher’ın botu, bekleyen işlemi tespit ederek kendi işlemini onun önüne yerleştirir ve fiyat farkından doğan kazancı kendisi elde eder.
Front-running: Blok üreticileri veya searcher’lar, işlem sırasını değiştirme yetkilerini kullanarak büyük bir alım emrini bekleyen işlemlerden önce kendi emirlerini yerleştirebilir. Böylece fiyat, büyük emirden önce daha avantajlı seviyeden alınır. Buna benzer bir strateji olan sandwiching yönteminde ise fiyatı etkileyecek bir işlemin önüne alım emri, arkasına ise satış emri yerleştirilir. Böylece hem yükseliş hem düşüş yönlü fiyat hareketinden kazanç sağlanır.
Likidasyonlar: DeFi protokolleri, kullanıcıların yatırdıkları varlıkları teminat göstererek borç almasına imkan tanır. Teminat değeri belirli bir seviyenin altına düştüğünde pozisyon likide edilir. Bu işlemi tetikleyen akıllı sözleşme genellikle ödül veya komisyon öder. Burada MEV fırsatı, likidasyonu tetikleyecek işlemi en önce bloğa yerleştirebilen tarafın ödülü alabilmesidir. Searcher’lar veya blok üreticileri, botlar aracılığıyla bu tür fırsatları tespit edip kendi işlemlerini öne çıkarır.
MEV’in artıları ve eksileri
MEV, temelde kâr maksimizasyonuna yönelik rasyonel bir stratejidir. Bazıları, MEV’in ekosisteme fayda sağladığını savunur. Örneğin arbitraj fırsatlarının hızla kapanması, fiyatların DEX’ler arasında dengelenmesini sağlar. Benzer şekilde, likidasyon işlemleri borç verenlerin alacaklarını hızlıca tahsil etmesini kolaylaştırır.
Bununla birlikte, MEV’in olumsuz etkileri de göz ardı edilemez. Front-running ve sandwiching gibi yöntemler, diğer kullanıcılar için olumsuz sonuçlar doğurur; işlem maliyetlerini artırır, fiyat kaymasını (slipaj) büyütür ve sonuçta kullanıcıların değer kaybetmesine neden olur.
Ayrıca MEV arayıcılarının yoğun rekabeti, gas ücretlerinin yükselmesine ve ağ tıkanıklığına yol açabilir. Daha da önemlisi, geçmişteki bir bloğun işlem sırasından elde edilecek kazanç, yeni blok ödüllerinden yüksekse, blok üreticileri zincir yeniden düzenlemesi (reorg) yapmayı ekonomik olarak mantıklı bulabilir. Bu da ağın konsensüsünü ve bütünlüğünü tehdit eder.
Bybit TR Hakkında
Haziran 2024’te Bybit, Bybit TR ile Türk kripto pazarına olan bağlılığını güçlendirdi. Bybit TR, en yüksek hizmet ve güvenlik standartlarını sağlayarak Türk kullanıcılara yerelleştirilmiş ve güvenli bir kripto ticareti deneyimi sunuyor. Bybit TR tamamen Türkiye pazarının özel ihtiyaçlarını karşılamak için uyarlanmış bağımsız bir marka olarak, SPK tarafından yayımlanan Kripto Varlık Faaliyette olan Hizmet Sağlayıcılar Listesinde yer almaktadır.
Bybit TR uygulamasını indirin App Store ve Google Play.
Twitter: https://x.com/BybitTurkiye
Instagram: https://www.instagram.com/bybitturkiye/?hl=en
Linkedin: https://www.linkedin.com/company/bybit-turkiye/?trk=ppro_cprof&originalSubdomain=tr
